ماهیت فضاهای جمعی شهرهای امروز قفقاز

شناخت منظر شهری مستلزم آشنایی با سرگذشت شهر است. عوامل مختلف طبیعی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از جمله مواردی است که بر شکل‌گیری شهر و در نتیجه منظر شهری آن تأثیر می‌گذارد. این عوامل ممکن است اعتبار یکسان نداشته و نقش یکی از این عوامل در شکل دادن منظر شهری از دیگری پررنگ‌تر باشد. آنچه در شهرهای قفقاز (کشورهای گرجستان و ارمنستان) قابل مشاهده بوده، وجود سه دورۀ تاریخی (سنت، سوسیالیسم و استقلال) است که نقش پررنگ‌تری را در ساخت منظر شهرها ایفا می‌کنند. در این میان حکومت شوروی به واسطۀ نگاه ویژۀ فلسفه سوسیالیسم به شهر تأثیر بیشتری در تغییر منظر شهرهای این منطقه داشته است. حکومت‌های سوسیالیست با برنامه‌ریزی و تدوین چارچوب‌هایی دستوری در شهر برای ایجاد تساوی در میان مردم باعث ایجاد تغییرات عمده‌ای در منظر شهر و مؤلفه‌های آن شدند. در این دوره فضاهای جمعی به معنای فضای تعاملی مردم یک شهر جای خود را به نقاط عطفی با مقیاس فراانسانی می‌دهند که تنها برای تجمعات سیاسی کاربرد داشته‌اند. امروز شهرهای این منطقه با رویکردی مشابه، با هدف جهانی‌شدن و با تقلید از شهرهای اروپایی، فارغ از توجه به آداب و سنن مردم این سرزمین در حال ساماندهی توسط مدیران هستند. این امر موجب شده شهرهایی که همچنان مردمی با الگوهای رفتاری سنتی در آن زندگی می‌کنند، تنها ظاهری نمایشی داشته باشند که روح جمعی در فضای آنها جریان ندارد و اندیشه جامعه‌محور در ساخت آنها نقشی ندارد. این نوشتار تأکید دارد موفقیت فضاهای جمعی در توجه به الگوهای رفتاری و نیازهای مردم شهر است و باید براساس اندیشه انسان‌محور و جامعه‌محور بنیان شود؛ اتفاقی که در شهرهای قفقاز نیفتاده است.